Tweet
PYTHON, PYTHON LÀ GÌ?
Python là gì
Python là một ngôn ngữ lập trình cấp cao được sử dụng rộng rãi do Guido van Rossum tạo ra vào cuối những năm 1980. Ngôn ngữ này nhấn mạnh vào tính dễ đọc và tính đơn giản của mã lệnh, giúp các lập trình viên có thể phát triển các ứng dụng một cách nhanh chóng.
Giống như tất cả các ngôn ngữ lập trình cấp cao khác, mã Python giống với ngôn ngữ tiếng Anh mà máy tính không thể hiểu được. Các mã viết bằng Python phải được thông dịch bởi một chương trình đặc biệt được gọi là trình thông dịch Python, chương trình này chúng ta sẽ phải cài đặt trước khi có thể viết mã, kiểm tra và thực thi các chương trình Python của mình.
Ngoài ra còn có một số công cụ của bên thứ ba, chẳng hạn như Py2exe hoặc Pyinstaller cho phép chúng tôi đóng gói mã Python của mình thành các chương trình thực thi độc lập cho một số hệ điều hành phổ biến nhất như Windows và Mac OS. Điều này cho phép chúng tôi phân phối các chương trình Python của mình mà không yêu cầu người dùng cài đặt trình thông dịch Python.
Tại sao nên học Python
Các ngôn ngữ lập trình như C, C++, Java… đa phần đều rất giống nhau. Điều khác biệt chủ yếu là cú pháp, các thư viện có sẵn và cách chúng ta truy cập các thư viện đó. Thư viện chỉ đơn giản là một tập hợp các tài nguyên và các mã viết sẵn mà chúng ta có thể sử dụng khi viết các chương trình của mình. Nếu bạn học tốt một ngôn ngữ, bạn có thể dễ dàng học một ngôn ngữ mới trong một phần nhỏ thời gian bạn học ngôn ngữ đầu tiên.
Nếu bạn chưa quen với lập trình, Python là một nơi tuyệt vời để bắt đầu. Một trong những đặc điểm chính của Python là tính đơn giản, khiến nó trở thành ngôn ngữ lý tưởng cho những người mới bắt đầu học. Hầu hết các chương trình bằng Python yêu cầu ít dòng mã hơn đáng kể để thực hiện cùng một tác vụ so với các ngôn ngữ khác như C. Ngoài ra, Python còn đi kèm với một bộ sưu tập phong phú các tài nguyên của bên thứ ba giúp mở rộng khả năng của ngôn ngữ. Do đó, Python có thể được sử dụng cho nhiều tác vụ khác nhau, chẳng hạn như cho các ứng dụng máy tính để bàn, ứng dụng cơ sở dữ liệu, lập trình mạng, lập trình trò chơi và thậm chí là phát triển thiết bị di động. Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, Python là một ngôn ngữ đa nền tảng, có nghĩa là mã được viết cho một hệ điều hành chẳng hạn như Windows, vẫn hoạt động tốt trên Mac OS hoặc Linux mà không cần thực hiện bất kỳ thay đổi nào đối với mã Python.
NHỮNG THỨ CẦN CHUẨN BỊ ĐỂ HỌC PYTHON
Cài đặt trình thông dịch, cài đặt IDE lập trình Python.
Trước khi có thể viết chương trình Python đầu tiên, chúng ta phải tải xuống trình thông dịch thích hợp cho máy tính của mình. Ở đây ta tải về và cài đặt trình thông dịch cho Python 3 tại liên kết https://www.python.org/downloads/ . Phiên bản chính xác sẽ được chỉ định ở đầu trang web. Nhấp vào phiên bản dành cho Python 3 và phần mềm sẽ bắt đầu tải xuống.
Ngoài ra, nếu bạn muốn cài đặt một phiên bản khác, hãy cuộn xuống trang và bạn sẽ thấy danh sách các phiên bản khác, sau đó nhấp vào phiên bản phát hành mà bạn muốn. Cuộn xuống cuối trang và bạn sẽ thấy một bảng liệt kê các trình cài đặt khác nhau cho phiên bản đó. Chọn đúng trình cài đặt cho máy tính của bạn. Trình cài đặt để sử dụng phụ thuộc vào hai yếu tố:
Hệ điều hành (Windows, Mac OS hoặc Linux).
Bộ xử lý (32-bit hay 64-bit) mà bạn đang sử dụng.
Hoặc bạn cũng có thể cài đặt một IDE ví dụ như Visual Studio Code để lập trình Python. Đây là một trình biên tập code miễn phí, dễ sử dụng và rất phổ biến đối với lập trình viên. Các ví dụ mẫu ở những bài tiếp theo sẽ sử dụng Visual Studio Code để thực hiện.
Sử dụng Visual Studio Code viết chương trình Python đầu tiên
Tôi sẽ viết mã của mình và biên dịch bằng IDE Visual Studio Code (VSC).
Trước tiên bạn phải cài đặt extension hỗ trợ cho Python trên VSC.
Kế tiếp bạn có thể tạo 1 file python mới bằng cách nhấn vào File -> New File, sau đó đặt tên file vừa tạo với phần mở rộng là .py. Ví dụ: practice.py.
Bạn có thể nhập thử 3 dòng lệnh dưới đây:
print(2+3)
print(3>2)
print(“Hello World!”)
Nhấn phím Ctrl + F5 để chạy chương trình, bạn sẽ thấy kết quả hiển thị trong cửa sổ terminal ở ngay bên dưới phần nhập lệnh:
Như bạn thấy, kết quả lần lượt là 5, True và Hello World!. Lệnh print là lệnh yêu cầu hiển thị kết quả ra màn hình. Khi bạn gõ 2+3, kết quả của phép cộng này sẽ là 5. Khi bạn gõ 3>2, nếu 3 lớn hơn 2 thì kết quả trả về là đúng (True). Cuối cùng là lệnh in ra dòng chữ Hello World!.
Bạn nên chú ý rằng dòng #Prints the Words “Hello World” có màu xanh lá trong khi từ “print” có màu vàng và “Hello World” có màu cam. Đây là cách của phần mềm để làm cho mã của chúng ta dễ đọc hơn. Các từ “print” và “Hello World” phục vụ các mục đích khác nhau trong chương trình, do đó chúng được hiển thị bằng các màu khác nhau. Chúng ta sẽ đi vào chi tiết hơn trong các chương sau.
Dòng #Prints the Words “Hello World” (màu xanh lá) thực ra không phải là một phần của chương trình. Đó là một nhận xét được viết để làm cho mã của chúng ta dễ đọc hơn cho các lập trình viên khác. Dòng này bị trình thông dịch Python bỏ qua. Để thêm nhận xét vào chương trình chúng ta nhập dấu # ở phía trước mỗi dòng nhận xét, ví dụ:
#This is a comment
#This is also a comment
#This is yet another comment
Ngoài ra, chúng ta cũng có thể sử dụng ba dấu ngoặc kép cho các nhận xét nhiều dòng, chẳng hạn như:
’’’
This is a comment
This is also a comment
This is yet another comment
’’’
Để lưu file, nhấp vào File -> Save As để lưu code của bạn và hãy đảm bảo rằng bạn lưu nó bằng phần mở rộng .py.
Cuối cùng nhấn vào Run -> Run Without Debugging (hoặc Ctrl + F5) để thực thi chương trình.
BIẾN VÀ CÁC TOÁN TỬ
Biến là gì
Biến là tên được đặt cho dữ liệu mà chúng ta cần lưu trữ và thao tác trong chương trình của mình. Ví dụ: giả sử chương trình của bạn cần lưu trữ tuổi của người dùng. Để làm điều đó, chúng ta có thể đặt tên cho dữ liệu này là userAge và xác định biến userAge bằng cách sử dụng câu lệnh sau:
userAge = 0
Sau khi bạn xác định biến userAge, chương trình của bạn sẽ phân bổ một vùng nhất định trong không gian lưu trữ của máy tính để lưu trữ dữ liệu này. Sau đó, bạn có thể truy cập và sửa đổi dữ liệu này bằng cách gọi nó bằng tên userAge. Mỗi khi khai báo một biến mới, bạn cần khởi tạo cho nó một giá trị ban đầu. Trong ví dụ trên giá trị khởi tạo của nó là 0 và giá trị này chúng ta có thể thay đổi trong chương trình của mình sau này.
Chúng ta cũng có thể khai báo nhiều biến cùng lúc. Ví dụ như sau:
userAge, userName = 30, 'Peter'
Câu lệnh trên tương đương với:
userAge = 30
userName = 'Peter'
Đặt tên cho một biến
Một tên biến trong Python chỉ có thể chứa các chữ cái (a - z, A - B), số hoặc dấu gạch dưới (_). Tuy nhiên, ký tự đầu tiên không thể là một số. Do đó, bạn có thể đặt tên cho các biến userName, user_name hoặc userName2 nhưng không được đặt là 2userName.
Ngoài ra, có một số từ dành riêng mà bạn không thể sử dụng làm tên biến vì chúng đã có nghĩa được gán sẵn trong Python. Các từ dành riêng này bao gồm các từ như print, input, if, while, v.v. Chúng ta sẽ tìm hiểu về từng từ trong các chương tiếp theo.
Cuối cùng, tên biến có phân biệt chữ hoa và chữ thường, vậy nên username sẽ không giống với userName.
Có hai quy ước khi đặt tên biến trong Python. Chúng ta có thể sử dụng ký hiệu camel case hoặc sử dụng dấu gạch dưới. Camel case là cách viết các từ ghép với cách viết hoa hỗn hợp (ví dụ: thisIsAVariableName). Một cách phổ biến khác là sử dụng dấu gạch dưới (_) để phân tách các từ. Nếu muốn, bạn có thể đặt tên cho các biến của mình như sau: this_is_a_variable_name.
Ký tự gán
Lưu ý rằng dấu = trong câu lệnh userAge = 0 có nghĩa khác với dấu = mà chúng ta đã học trong môn Toán. Trong lập trình, dấu = được biết đến như một dấu gán. Nó có nghĩa là chúng ta đang gán giá trị ở bên phải của dấu = cho biến ở bên trái. Một cách tốt để hiểu câu lệnh userAge = 0 là nghĩ về nó như là userAge <- 0.
Các lệnh x = y và y = x là khác nhau trong lập trình. Hãy thử nhập đoạn code sau trên IDE VSC rồi lưu và chạy thử:
x = 5
y = 10
x = y
print ("x = " , x)
print ("y = " , y)
Sau khi chạy code bạn sẽ thấy kết quả hiển thị như sau:
Mặc dù x có giá trị ban đầu là 5 (được khai báo trên dòng đầu tiên), dòng thứ ba x = y gán giá trị của y cho x (x <- y), do đó thay đổi giá trị của x thành 10 trong khi giá trị của y vẫn không thay đổi.
Tiếp theo sửa đổi đoạn code trên ở dòng thứ 3 từ x=y thành y=x. Chạy thử chương trình ta nhận được kết quả:
Bạn có thể thấy rằng trong ví dụ này, giá trị x vẫn là 5, nhưng giá trị của y được thay đổi thành 5. Điều này là do câu lệnh y = x gán giá trị của x cho y (y <- x), y trở thành 5 trong khi x không đổi là 5.
Các toán tử cơ bản
Bên cạnh việc gán giá trị ban đầu cho một biến, chúng ta cũng có thể thực hiện các phép toán thông thường trên các biến. Các toán tử cơ bản trong Python bao gồm +, -, *, /, //, % và ** lần lượt là các phép tính cộng, trừ, nhân, chia, chia lấy phần nguyên, chia lấy dư và lũy thừa.
Ví dụ:
x = 5, y = 2
Phép cộng: x + y = 7
Phép trừ: x – y = 3
Phép nhân: x * y = 10
Phép chia: x / y = 2.5
Phép chia lấy phần nguyên: x // y = 2 (kết quả sẽ làm tròn đến số nguyên gần nhất)
Phép chia lấy phần dư: x % y = 1 (lấy phần dư khi 5 chia cho 2)
Lũy thừa: x ** y = 25 (lấy 5 mũ 2)